مەعدەنوس
مەعدەنوس یەکێکە لە باشترین جۆری سەوزەکان کە لەگەڵ خواردن و چێشتدا بەکاردێت و سەوزەیەکی دەوڵەمەندە بە ڤیتامین و کانزاکان.
 |
| سوودەکانی مەعدەنوس. |
البقدونس - مەعدەنوس
بەشەکانی بەکاردێت: ڕەگی، پەلکەکانی، تۆیەکەی.
شوێن و مێژووی
جۆری لینایۆس (Linnaeus) سەرەتا لە (سەردینیا) بەخۆرسکی هەبووە، پاشان هاتۆتە ناو ئەوروپاو ئینگلتەرا لە ساڵانی ١٥٨٤ دەست کراوە بە چاندنی.
جۆری (بینثام - Bentham) شوێنی سەرەکی ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست بووە، وەک تورکیا و لوبنان و جەزائیر، یەکەم کەس ناوی زانستی لێنا دکتۆر دیسقۆریدس بوو، سەرەتا لە سەردەمی ئەگریکەکان مەعدەنوس نیشانەی مردن و دیاری پرسەو ناخۆشییەکان بوو، چونکە وایان دەزانی کەوا مەعدەنوس لە خوێنی ئەو پاڵەوانەوە هاتووەتە دەرەوە کە ململانێی لەگەڵ مردن کردووە، ئەو پاڵەوانە ناوی (ئارهیمۆرس - Arehemorus) بوو، هەر بەهۆی ئەو ئەفسانەوە بوو چاندنی مەعدەنوس لە ئینگلتەراو ئەوروپا قەدەغەکرا.
هەر لەناو ئەگریکەکان پاش ماوەیەک مەعدەنوس پەسەندکراو دەیان کردە دەسک و لەسەر سەری ئەو پاڵەوانانەیان دادەنا کە لە یاری (ئیسسیمان - Isthmian)ی دەبردەوە.
هۆمیرۆس لە کیتابەکەیدا دەڵێت ئەو ئەسپانەی گالیسکەی پاڵەوانەکانی شەڕیان ڕادەکێشا مەعدەنوسیان پێدەدان، لە زۆربەی باخچەکانیش مەعدەنوس لە هەر چوار دەوری دەڕوێنرا.
زانا تیرنر (Turner) لە کیتابەکەی دەڵێت: ئەگەر مەعدەنوس فڕێ بدرێتە ناو حەوزی ماسی ئەوا ماسییە نەخۆشەکان چاک دەبنەوە، مەڕو کەروێشک حەز لە مەعدەنوس دەکەن، بەڵام زیانی هەیە بۆ بەبەغاو چۆلەکەو هەندێ باڵندەی تر و دەبێتە هۆی مردنیان.
تاوەکو ئێستا ٣٧ جۆر مەعدەنوس هەیە لە جیهاندا و لە کۆنەوە بەکارهاتووە، ئێستا مەعدەنوس لەگەڵ زۆربەی شۆرباکان بەکاردێت.
پێکهاتە کیمیاویەکەی
ڕەگەکەی: نیشاستەی تیایە و کەمێک شیرینەو بۆندارە، شەکری و ڕۆنی هەڵچووی تیایە (Trepense, Apiol)، لەگەڵ ماددەی (Myristicine, Apioside, Apiin)
پەلکەکەی: ڕۆنی هەڵچووی تیایە ( Apiol Trepense) زیاتر لە ڕەگەکەی، هەروەها ماددەی کانزایی کالیسیۆم و فۆسفۆڕ و ڤیتامین A و C تیایە.
سودەکانی مەعدەنوس و بەکارهێنانی لەبواری پزیشکییەوە
بەداخەوە تاوەکو ئێستا لێکۆڵینەوەی تەواو لەسەر مەعدەنوس نەکراوەو هەقی خۆی نەدراوەتێ
- Apiol: ماددەیەکی چەورەو بۆ نەخۆشی مەلاریا باشەو لەگەڵ دەرمانەکانی مەلاریا تێکەڵ دەکرێت
- هەمان ماددەی سەرەوە باشە بۆ نەخۆشیەکانی گەدەو ڕیخۆڵە وەک زیادکردنی هەرس و لابردنی باو بژو
- زیادکردنی میزکردن و چالاکی گورچیلەکان، و توانەوەی ووردە بەرد
- بەسوودە بۆ نەخۆشیەکانی کۆئەندامی هەناسە وەک: کۆکەو هەناسەتەنگی و هەڵامەت
- بۆنی هەناسەو ئارەقەی لەش خۆش دەکات، لابەری بۆنی سیر و پیازە
- بەرگری دژی شێرپەنجە دەکات چونکە لە کلاسی (Umbellifrous)ە
- بەکاردێت بۆ ڕێکخستنی بێنوێژی و لەباربردنی پزیشکی
- ڕۆنەکەی بەکاردێت بۆ بەرگری لە هەڵوەرینی قژ و بەهێزکردنی
- بۆ سکچوون و نەخۆشی تای پچڕپچڕ باشە
- بۆ کەمخوێنی باشە چونکە ئاسن و ترشی فۆلیکی تیایە
- هێمنکەرەوەی مێشکە
- ڕێژەی شەکر لە خوێندا کەم دەکاتەوە
- پەستانی خوێن دادەبەزێنێت
پێکهاتەکانی مەعدەنوس
سەرچاوەکان
- سەرپەرشتیارانی ماڵپەڕی زانیاری گشتی
- پەرتووکی تەندروستی و ژیان، چۆن وا بکەین خۆراکمان ببێتە خواردن و دەرمان
إرسال تعليق